Tanzimat Fermanı ile Osmanlı devletinde misyoner faaliyetleri arttı. Anadolu'nun birçok yerinde yabancı okullar açıldı. Harput'ta 1859' da açılan Fırat Kolejine bağlı olarak Harput bölgesinde 62 misyoner merkezi açılmış ve 21 de kilise yapılmıştı. 66 ermeni köyünden 62'sinde misyoner teşkilatı kurulmuş ve her 3 köye bir kilise yapılmıştı.
Batılı misyonerlerin tahrikleri neticesinde yediden yetmişe bütün Ermeniler, Türklere düşman edilmişti. Misyoner kadınlarda ermeni kadınlarını ve kızlarını bu şekilde eğitmek için seferber olmuştu. Meşhur kadın misyoner Maria A. West, yıllar sonra yayınladığı "Romance of Mission" adlı kitabında, "Ermenilerin kalbine ve ruhuna öyle bir girdik ki, hayatlarına ihtilal yaptık." demiştir. Lakin bunun Türklere karşı yapıldığını belli etmemiştir.
Mari A. West'in bahsettiği ve bizzat içinde bulunduğu bu yıkıcı ve bölücü faaliyetleri başta Türkiye olmak üzere her yerde icra ettiği anlaşılmaktadır.
Türkiye'de misyoner faaliyetlerin en fazla görüldüğü sözde yabancı okullar arasında Gaziantep'teki Antep, Merzifon'daki Anadolu ve İstanbul'daki Robert Koleji en başta yer almaktadır.
Mesela Merzifon'daki Anadolu Kolejinde bir tek Türk öğrenci dahi bulunmamaktaydı. 135 öğrencinin 108'i Ermeni, 27 ise Rum'du. Ayrıca bu okullardaki okul müdürleri Türk Eğitim Kurumu veya herhangi bir kesimden değildi. Bütün kolejlerde misyonerlik faaliyetlerini daha organize yapabilmek için okul müdürleri seçilmiş Papazlardan oluşmaktaydı.
Günümüzde de olduğu gibi geçmiş tarih 1893 yılında misyonerlerin tertiplediği devlet aleyhine yapılan gösterilerin planlayıcıları arasında Merzifon Anadolu Koleji müdürü olan papaz bulunuyordu.
Saygım ile...
